Αγγέλα, Μέλπω, Αριάδνη. Η μια απέναντι από την άλλη μέχρι χτες. Η μια δίπλα στην άλλη τώρα. Γυναίκες και μάνες του Εμφυλίου, τραγικές μορφές, σύμβολα και σημεία των πικρών καιρών, Ιστορία ζωντανή, αργασμένη στα πρόσωπα, στα βλέμματα, στις καρδιές τους.
Μετά τον εμφύλιο σπαραγμό στα πεδία των μαχών, ένας εμφύλιος σπαραγμός στις ζωές των ανθρώπων˙ στις σχέσεις, στις φιλίες, στις οικογένειες. Μαύρες μαντίλες και χιλιάδες απουσίες απ’ τη μια μεριά. Κόκκινες σημαίες κι εκατοντάδες εκτελέσεις απ’ την άλλη. Σκύλλα και Χάρυβδη. Μετεμφυλιακή δεξιά εξουσία και αυταρχικά κομμουνιστικά καθεστώτα, παρακράτος, προσφυγιά, κόμμα, παιδομάζωμα, διώξεις, φυλακές κι εξορίες.
Ένας λαός χωρισμένος στα δυο, ματωμένος, γονατισμένος. Ένας λαός θυσία, μια παράλογη θυσία χωρίς νικητές και ηττημένους, χωρίς θύτες και θύματα. Μα κι ένας λαός που πορεύεται στους καιρούς της μνήμης παλεύοντας να σταθεί όρθιος, ν’ αντικρίσει ήλιο κι ελπίδα. Ο λαός μας.

Το τέταρτο και τελευταίο βιβλίο της τετραλογίας του Παπαθεοδώρου. 

Μέσα σε ένα μήνα, κατάφερα και διάβασα αυτήν την τόσο πονεμένη και συγκλονιστική ιστορία του σπαραγμού ενός λαού, του δικού μας.  

Θεωρώ πως είναι από τα πιο καλογραμμένα και δυνατά βιβλία για πολλούς λόγους, μα εδώ θα περιοριστώ στους δικούς μου πιο σημαντικούς.

Μέσα από ενδελεχή έρευνα, γεγονότα, εικόνες, συναισθήματα, ξεπηδούν αυτούσια και καθηλώνουν τον αναγνώστη, τον αναγνώστη της νεότερης γενιάς, ο οποίος άλλοτε δεν γνωρίζει τα γεγονότα και άλλοτε αν τα γνωρίζει, δεν θέλει να επανέρχεται σε αυτά, καθώς η υπενθύμιση τους είναι μια διαδικασία επώδυνη και ανατριχιαστική.

Τα γεγονότα του Εμφυλίου, ενός πολέμου που καθόρισε τη στάση πολλών και στιγμάτισε τη μοίρα πολλών άλλων, συγκλονίζουν με την αυθεντικότητα τους κ σε συνδυασμό με τη βιβλιογραφία, καθηλώνουν τον αναγνώστη. 

Πολλές υπήρξαν οι φορές που ξαναδιάβαζα το κείμενο, για τον απλό λόγο πως τα όσα διαδραματίζονταν, μου προξενούσαν αφόρητη έκπληξη. Έκπληξη για τη δύναμη του ανθρώπου να μάχεται, να αγωνίζεται, να διεκδικεί και να μη σκύβει το κεφάλι, προκειμένου να πραγματοποιήσει το όνειρό του. 

Αλλά και αποτροπιασμό για την αδηφάγα δίψα της εξουσίας, τη σκληρή και αφόρητη ψυχολογική και σωματική πίεση, προκειμένου να σταθεροποιήσει την ισχύ της. Με στόχο αυτό δε διστάζει να καταπατήσει ανθρώπινες ελευθερίες και δικαιώματα, να συντρίψει αμφισβητίες και "δηλωσίες", να στερήσει τα όνειρα και το μέλλον πολλών, να κάψει, να διαγράψει και τελικά να ισοπεδώσει έναν ολόκληρο λαό.

Τα βιβλία με στιγμάτισαν, από την άποψη της βαρβαρότητας του ανθρώπου. Μέχρι ποιο σημείο μπορούμε να φτάσουμε, αν έχουμε "διαπαιδαγωγηθεί" και "χειραγωγηθεί" κατάλληλα, πόσο ανάλγητα μπορούμε να πατήσουμε επί πτωμάτων, προκειμένου να πραγματοποιήσουμε το όνειρό μας. Το όνειρό μας, το οποίο έχει διαμορφωθεί κατάλληλα, πάνω στην εκτόπιση των άλλων, πάνω στην αυτονόητη θεώρηση της δικής μας υπεροχής.

Η γραφή του Παπαθεοδώρου μου άρεσε, η ιστορία κυλά αβίαστα, άσχετα αν σε ορισμένα σημεία το κείμενο κούραζε και υπήρχαν επαναλήψεις. Για τα γεγονότα του Ελληνικού Εμφυλίου μπορεί κανείς να μάθει και να ενημερωθεί από παντού.

Αυτό που κρατώ από το συγκλονιστικό αυτό μυθιστόρημα, είναι η δύναμη του ανθρώπου να σηκώνεται, αφού έχει καταποντισθεί στο χειρότερο σκοτάδι. 

Η οργή και ο πόνος για τα πάνδεινα που τράβηξαν οι άνθρωποι εκείνης της περιόδου, σε όποια πλευρά και αν ανήκαν, η χειραγώγηση, η εκμετάλλευση, το "τσαλάκωμα" της ανθρώπινης αξιοπρεπειας, ο στιγματισμός ενός ολόκληρου λαού και ο καθορισμός της πορείας της ιστορίας του στα επόμενα χρόνια.

Η πίκρα για τους ηθικούς αυτουργούς και για όλους εκείνους που έχοντας στα χέρια τους τη μοίρα απλών ανθρώπων, χωρίς φραγμούς και συνείδηση, την μετέτρεψαν σε ζωντανή κόλαση.

Μα ακόμα μεγαλύτερη πίκρα, καθώς κατανοείς πως η ιστορία ρόδα είναι και γυρίζει, το άτομο εγκλωβισμένο σε ποικίλλα προβλήματα και απογοητεύσεις, πίκρα, φτώχεια, ανεργία, δυστυχία, από κάπου θέλει να "πιαστεί".  

Πού και σε ποιους θα αναζητήσει στήριγμα.... σε ποιους θα εμπιστευθεί τη ζωή του...

Αυτό είναι που φοβίζει...